Page 185 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Sayı 6

Emel Ünal

İklim değişikliğine ilişkin uyuşmazlıklar birçok araştırmaya ve çalışmaya konu
olmaktadır. İklim uyuşmazlıklarını derleyici nitelikte ele alan bu çalışmada,
öncelikle uyuşmazlıkların ortak inceleme alanlarına değinilmekte ardından
uyuşmazlıklar başvurulan merciler bakımından sınıflandırılmaktadır.
19

4. İklim Uyuşmazlıklarının İnsan Hakları ile İlişkisi

4.1. İnsan Haklarının Gelişim Süreci

İnsan hakları düşüncesinin ortaya çıkışı, 17. ve 18. yüzyıllara denk gelmektedir
(Ünal, 2012: 18). Düşüncenin gelişmesi ve pozitif hukuka dönüşmesi, top-
lum-bilimsel anlamda, hak talebi ve mücadelesiyle belirlenen bir hukuk önce-
si oluşum sürecinden geçmiştir (Algan, 2006: 27). Bu bakımdan insan hakları,
“hukuksallaşmadan önce bir talep olarak siyasal toplumsal mücadelelerin ko-
nusunu, hatta itici gücünü oluşturmaktadırlar (Algan, 2006: 28)”.
Mücadeleler ve toplumsal olaylar neticesinde yazılı metne dönüşmeden ah-
laki önermeler olarak (Kovancı, 2022: 1538-1539) ortaya çıkan insan hakları, po-
zitif hukukta klasik haklarla doğmuş, zaman içerisinde dallanıp budaklanmıştır.
Bu hakları hukukçular belli sınıflandırmalara tabi tutmuşlardır. Hak ve özgür-
lüklerin sınıflandırılmasında bilinen en temel ayrımlardan biri Alman hukukçu
Jellinek’in insan hakları ile devlet otoritesi arasındaki ilişkiden doğan pozitif
statü hakları, negatif statü hakları ve aktif statü hakları ayrımıdır.
Tarihsel evrimine göre yapılan sınıflandırmada ise hak ve özgürlükler Çek
hukukçu Karel Vasak tarafından üç kuşağa ayrılmaktadır: Kişi hakları ve siyasal
haklar birinci kuşağı; ekonomik, sosyal ve kültürel haklar ikinci kuşağı; çevre
hakkı, barış hakkı gibi yeni insan hakları da üçüncü kuşağı oluşturmaktadır
(Ünal, 2012: 19). Hakların kuşaklar arası gelişiminde birinci kuşak haklar ile bir-
likte kişinin kendisinin, ikinci kuşak haklar ile birlikte de toplumdaki statüsünün
düzenlenmesine yönelik haklar mevcutken üçüncü kuşak haklar ile birlikte ko-
lektif bir çaba ve dayanışma ile gerçekleşmesi mümkün olan insan haklarının
ulusalüstü tüm insanlığın haklarının ortak korunması söz konusu olmaktadır
(Özgirgin Vardar ve Şen, 2024: 15).
İnsan haklarının sınıflandırılmasında, “birinci kuşak haklar” içerisinde
nitelendirilen haklar, burjuvazinin aristokrasi sınıfına karşı verdiği mücadele ve
buna bağlı olarak gelişen düşünsel hareketler sonucu ortaya çıkmıştır (Özkul,
2011: 24). Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi (1789) ve Virginia Haklar

19 Çalışma içerisinde yer verilen kararların özet bilgilerine, paylaşılan linklerde yer alan dosya
içeriklerinden ulaşılmıştır.

184 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi