Page 107 - Çevre Şehir İklim - Sayı 2

Burcu Hiçyılmaz - Sedat Alataş - Etem Karakaya

Literatürde yer alan çalışmalarda, malzeme etkinliği sağlama amacıyla düşük
emisyonlu malzeme kullanımından geri dönüşüme kadar, birçok malzeme
etkinliği stratejisi bulunmaktadır. Bu çalışmalar (i) spesifik bir ürüne (bina, araba
vb.) ya da bir sektöre yönelik geliştirilen stratejileri içeren çalışmalar (Hertwich
vd., 2019; Ho vd., 2019; Pauliuk vd., 2021; Ho vd., 2021; Wolfram vd., 2021)
ve (ii) malzemenin tedarik zinciri süreçleri de dahil olacak şekilde ürün yaşam
döngüsü aşamalarına yönelik olarak geliştirilen stratejileri daha kapsamlı ele
alan çalışmalar (Allwood vd., 2011; Lifset ve Eckelman, 2013; IRP, 2020a; IEA,
2019; Marrone ve Montella, 2021) olarak iki grup altında toplanabilir. Malzeme
etkinliği stratejilerinin anlaşılabilmesi için, öncelikle ürün yaşam döngüsünde
yer alan aşamaların anlaşılması gerekmektedir. Ardından ise, uygulanabilecek
stratejileri aşamalara göre kapsamlı bir biçimde sunan IRP (2020a) ve IEA (2019)
çalışmalarının detaylı bir şekilde incelenmesinde fayda vardır.
Ürün yaşam döngüsü değerlendirmesi, tüm yaşam döngüsü boyunca
kullanılan enerji, malzeme ve atıkların belirlenmesi yoluyla, ürün, süreç veya
faaliyetle ilişkili çevresel yüklerin değerlendirilmesini yapan sistematik bir
yaklaşımdır (Ding, 2014: 10). Tıpkı canlı bir organizma gibi, ürünlerin de bir yaşam
döngüleri vardır ve ürün yaşamı da genellikle aşamalara ayrılarak incelenir.
Malzemenin ürün yaşam döngüsü malzemenin doğadan çıkarımından nihai
atık hale gelmesine kadar geçen tüm aşamaları kapsamaktadır. Aşama sayıları
çeşitli yaklaşımlara göre minimum dört ve maksimum dokuz aşama arasında
değişebilir (Qureshi vd., 2014: 226). IRP (2020a: 26) raporuna göre temel
olarak altı aşamadan bahsetmek mümkündür: Doğadan temel malzemeyi
çıkarma, işleme, yarı mamulün üretimi, imalat, kullanım, ürün yaşamının sonu.
Şekil 6’dan da görülebildiği üzere, yaşam döngüsü ham maddenin doğadan
çıkarılması ile başlamaktadır. İlk aşamadan elde edilen ham maddenin
işlenmesi ve yarı mamulün üretiminde kullanılabilir hale getirilmesi ikinci
aşamayı oluşturmaktadır. Bu aşamadan elde edilen malzemeler üçüncü
aşamada mamul malın üretiminde kullanılan ve tek başına nihai tüketime konu
olmayan yarı mamulün üretiminde kullanılmaktadır. Dördüncü aşamada ise, bu
yarı mamuller alınarak nihai tüketim ya da yatırım amaçlı üretilen mamul malın
imalatında kullanılmaktadır. Dördüncü aşamada mamul mal ortaya çıktıktan
sonra bu mal beşinci aşamada kullanılmaktadır. Altıncı ve son aşamada ise,
ürün yaşamının sonu gelmekte ve atık haline dönüşmektedir. İşleme-üretim
aşamaları olan ikinci, üçüncü, dördüncü aşamalar ve nihai atığın ortaya
çıktığı altıncı aşamalar sonucunda, kullanılamayacak ve bozulmuş malzeme
denebilecek hurda ortaya çıkmaktadır.

93 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi