Page 112 - Çevre Şehir İklim - Sayı 2

Sanayide Karbonsuzlaşma:
Malzeme Etkinliği Stratejilerinin Rolü

İncelenen raporlar kapsamında toplam yedi adet kullanım ömrü sonu
stratejisi tespit edilmiştir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: (i) bileşenlerin aynı türde
başka üründe aynı amaç için çok az yenileme ile kullanılması anlamına gelen yer
değiştirme (relocating) stratejisi; (ii) yine aynı durumda bileşenin ağır tamir ve
bakımdan geçtikten sonra tekrar benzer bir üründe kullanılması (refurbishing)
stratejisi; (iii) bileşenin çok az yenileme ile farklı tipte bir malın üretiminde
kullanılması (cascading) stratejisi; (iv) bileşenin ağır tamir ve bakım ile farklı
tipte bir malın üretiminde kullanılması (re-forming) stratejileri; (v) bir ürünün
sıfırdan üretilen spesifikasyonlarına göre yeniden yapılandırılmasını ifade eden
yeniden üretim (remanufacturing) stratejisi; (vi) malzemeler için kullanım ömrü
geri kazanımı (end-of-life recovery) ya da bileşenlerin geri kazanımı (recovery)
stratejileri; (vii) malzemelerin dönüştürülerek yeniden kullanılmasını ifade eden
geri dönüşüm (recycling) stratejisi. Bunlardan geri dönüşüm stratejisi hariç
diğerleri yeniden kullanım (reuse) stratejilerinin çeşitlerini oluşturmaktadır.
Yeniden kullanım, çeşitli malzemelerden üretilmiş parçaların hafif ya da ağır
tamir ve bakım ile, parçanın tekrar üretilmesine; dolayısıyla hem yeni malzeme
talebine ihtiyaç duyulmaması hem de parçanın üretilmesi ile tekrar emisyona
sebep olunmayışı gibi sebeplerle geri dönüşüme göre öncelikli stratejidir.
Örneğin, binalardaki profil demirlerinin yeniden farklı bir binada kullanılacak
olması demir talebini azaltması ve demirin ham madde olarak çıkarılmasından
demirin profil olarak üretilmesine kadar potansiyel olarak açığa çıkabilecek
emisyonu önlemesi nedeniyle önemlidir. Yeniden kullanılamayan malzemeler
ise, geri dönüşüm stratejileri ile ekonomiye kazandırılabilir. Özellikle kullanım
ve kullanım ömrü sonu aşamalarındaki birçok stratejiyi kapsayan ve literatürde
genellikle 4R (reduce, repair, recycle, reuse) stratejileri olarak bilinen stratejiler,
Şekil 7’de özetlenmiştir. Bu şema, stratejilerin hangi aşamalara uygun
olduğunun gösterilmesi, yeniden kullanım stratejilerinin yazarlar tarafından
gruplandırılması, birbirleri ile sıkça karıştırılan yukarıda listelenmiş stratejilerin
netleştirilmesi açısından oldukça önemlidir. Sürdürülebilir bir bilinç ile ürünlerin
tasarım aşamalarında 4R stratejilerine uygun halde tasarlanmaları altı çizilmesi
gereken ilk noktadır. Dolayısıyla çoğu 4R stratejileri tasarım aşamasından
öngörülebilir malzeme kullanımı sağlaması açısından önemlidir. Bunun
haricinde, azaltım (reduce) stratejileri üretim ve kullanım aşamaları; tamir
(repair) stratejisi kullanım aşaması; geri dönüşüm (recyle) kullanım ömrü sonu
stratejileri; yeniden kullanım (reuse) stratejileri kullanım ve kullanım ömrü sonu
stratejileri için oldukça uygun stratejiler olarak tespit edilmiştir.
Bir ürünün yaşam sonunun bu stratejilere uygunluk göstermesi aslında
ürünün ön tasarım aşamasının konusudur. Dolayısıyla ürünün yaşam sonu,
ürünün tasarım aşamasından planlanmaya başlanılarak oluşturulmalıdır
(Gehin vd., 2008). Tasarım aşamasında da vurgulandığı üzere, ürünün ömrünün
sonunda yeniden kullanımını sağlamak ve geri dönüşümünü kolaylaştırmak

Yıl 1 / Sayı 2 / Temmuz 2022 98