Page 123 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Özel Sayı

Zehra Kavaklı Karataş

3. Türkiye Çölleşme Modeli ve Hassasiyet Haritası

Türkiye, Birleşmiş, Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi’nde
tanımlandığı gibi, kurak, yarı kurak ve yarı nemli alanlara sahip bir ülkedir.
Türkiye gerek sahip olduğu iklim özellikleri gerekse topoğrafik yapısı
nedeniyle çölleşme ve kuraklık tehdidi altındadır. Bu sebeplerle, Türkiye
çölleşme açısından kritik ülkelerden bir tanesidir (Havza İzleme Değerlendirme
Sisteminin Geliştirilmesi Projesi (HIDS) -Türkiye Çölleşme Raporu, 2015).
Türkiye özelinde çölleşmeye hassas alanların belirlenebilmesi için öncelikle
çölleşme kriterleri ve göstergelerinin doğru bir şekilde tespit edilmesi
gerekmektedir. Bu sayede, çölleşme ile mücadele çalışmalarında daha isabetli
ve etkili sonuçlara ulaşmak mümkün olacaktır. Bu amaç doğrultusunda,
ülkemize özgü çölleşme kriterleri ve göstergeleri belirlenmiş ve bu veriler
doğrultusunda bir çölleşme modeli geliştirilerek Türkiye Çölleşme Hassasiyet
Haritası üretilmiştir. Çölleşme ile ilgili olarak Türkiye’de çok sayıda çalışma
gerçekleştirilmiş olup, bu çalışmalarda farklı yöntemler kullanılarak çeşitli
yaklaşımlar ortaya konmuştur (HİDS-Türkiye Çölleşme Raporu, 2015).
Türkiye’nin çölleşme hassasiyet durumunun ortaya koyulabilmesi amacıyla
Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü ve TÜBİTAK- BİLGEM
iş birliği ile 2015 yılında Türkiye Çölleşme Modeli (TÇM) ve Hassasiyet Haritası
oluşturulmuştur. Buradaki gaye ülkemize özgü çölleşme kriter ve göstergeler
belirlenerek ülkemize özgü çölleşme modelini ortaya koymaktır. TÇM’nin
oluşturulma sürecinde 52 model ve ulusal mevzuat ve uluslararası sözleşmeler çok
detaylıca incelenmiş ve analiz edilmiştir (HİDS-Türkiye Çölleşme Raporu, 2015).
Model tarafından üretilen ağırlıklı katmanlar coğrafi bilgi sistemleri
kullanılarak haritalanır (Türkeş ve ark., 2019). Bu çalışma kullanılan noktasal
veriler jeoistatistiksel yöntemle 90x90 m çözünürlükte raster formatında
oluşturulmuştur. Aynı şekilde poligon veri türünde sağlanan veri modelinde
kullanılacak öznitelik bilgisine göre raster veri formatına 90x90 m dönüşümü
sağlanmıştır (Türkeş ve ark., 2020).
Bu modelin oluşturmasında Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemi kullanılmış
olup daha öncesinde belirlenen konu ile ilgili uzmanların görüşü ile belirlenmiştir.
Türkiye’ye uygun olan 7 kriter, 48 gösterge ve 37 alt gösterge belirlenerek, bu
kriterler önem sırasına göre, İklim, Su, Toprak, Arazi Örtüsü ve Arazi Kullanımı,
Topoğrafya ve Jeomorfoloji, Sosyo-ekonomi ve Yönetimi olarak tespit edilmiştir
(Tablo 1). AHP yönteminin uygulamasında, insan etkisi nedeni le tutarsızlıklar
ortaya çıkabilir. Bu bağlamda, Saaty (1980) tutarlılık oranı değeri %10’a eşit veya
daha azsa, tutarsızlık istatistiksel olarak kabul edilebilir; değilse, öznel yargının
revizyona ihtiyacı olduğu sonucuna varmıştır. Türkiye için belirlenen çölleşmenin
ana kriterlerine ilişkin karşılaştırma matrisi bir grup uzman tarafından oluşturulmuş
ve ardından kriterlerin ağırlıkları belirlenmiştir (Tablo 1) (Türkeş ve ark., 2020).

122 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi