Page 38 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Sayı 6
P. 38
Optimum Kent Büyüklüğü Araştırması:Türkiye Kentleri İçin Model Önerisi
3
planı yapabilme ölçütü/sosyo-mekânsal, Belediye Kanununda 5.000 ve üzeri
nüfusun belediye olabilme ölçütü/hizmet sunumu-yönetim, Büyükşehir Beledi-
4
ye Kanununda ise 750.000 ve üzeri nüfusun büyükkent/yönetimsel statü olarak
ifade edilmesi, kent tanımının öncelikli bileşenlerinin hizmet kapasitesi ile nüfus
büyüklüğü olduğunu göstermektedir.
Diğer taraftan, özellikle imar mevzuatı içeriğinde mahalle/semt merkezleri
tanımı ve işlevsel içeriği, sosyal ve kültürel donanımlara ilişkin olarak hizmet etki
alanı ve yürüme mesafeleri 5 ile asgari alan gereklilikleri gibi standartların ta-
6
nımlanması, sosyal–kültürel hizmet donanımlarının dengeli ve nesnel dağılımı
açısından kentsel optimizasyon verileri olarak kabul edilebilir.
Örneğin, Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği ekindeki kentsel, sosyal ve tek-
nik altyapı asgari standartlar ve alan büyüklükleri tablosu incelendiğinde 75.000,
150.000 ve 500.000 gibi nüfus sınırlamaları getirilerek asgari standartlara ilişkin
alansal gerekliliklerin değerlendirildiği görülür. Aynı yönetmeliğin 12. maddesin-
de ise kamusal hizmetlere optimum erişim için yürüme mesafelerinin tanımlandığı
görülmekle birlikte, bu nüfus büyüklükleri ve yürüme mesafelerinin “hangi bilim-
sel ve nesnel ölçütler” esas alınarak temellendirildiği konusu belirsizdir. Mevzu-
at içeriğindeki bir başka belirsizlik ise nüfus ve hizmet altyapısını oluşturan ünite
büyüklüğü tespitine ilişkindir. Yönetmelikte mahalle/semt merkezini oluşturan ka-
musal hizmet tesisleri için yürüme mesafesinin 500 metre olarak belirlendiği göz
önüne alınarak mahalle/semt ünitesinin yaklaşık 75 hektar olacağı hesaplanabilir.
Ancak, yönetmelikte herhangi bir alansal büyüklük tanımlandığı gibi, mahalle/
semt merkezinin ne kadar nüfusa sahip olacağı da belirtilmemiştir.
Şüphesiz bu açıklamalar, Türkiye için optimum kent büyüklüğü tespiti ko-
nusunda “nüfus ve alan/mekân büyüklükleri ilişkisi” bakımından ortak/nesnel
bir ölçüt olmadığını göstermektedir. Bu durum, optimum kent büyüklüğünün
“yerleşmeler kademelenmesi” ve “kentsel hizmet/donatı kademelenmesi” eşli-
ğinde ele alınarak kentsel hizmetlerin etkin-verimli sunumu ve dengeli dağılımı
açısından ünite/mahalle düzeyinde tartışılması gerekliliğine işaret etmektedir.
4. Analitik Çerçeve
Bu bölümde optimum kent kavramı, “önem ve gereklilik tartışmaları”, “kap-
sam ve içerik açıklamaları” ve “göstergeler seti/bileşenler” olmak üzere üç baş-
lıkta ele alınarak çözümlenmiştir.
3 Belediye Kanunu (2005). T.C. Resmî Gazete (25874, 03.07.2005).
4 Büyükşehir Belediye Kanunu (2004). T.C. Resmî Gazete (25531, 10.07.2004; Değişik: 12.11.2012-
6360/5 md.).
5 Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği, Yürüme Mesafeleri başlıklı 12. maddesi içeriğinde eği-
tim, sağlık, ibadet alanları ile yeşil alanlara ilişkin yürüme mesafeleri tanımlanmıştır.
6 Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği, Ek-2 Çizelgesi kapsamında kentsel, sosyal ve teknik alt-
yapı standartlarına ilişkin alansal büyüklükler belirlenmiştir.
Yıl 3 / Sayı 6 / Aralık 2024 37
