Page 35 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Sayı 6

Koray Özcan - Emine Tanrıverdi

1. Giriş: Amaç ve Ele Alış Biçimi

Güncel planlama gündeminin öncelikli tartışma konularının, hızlı nüfus artı-
şı ve kentsel yayılma olgularına koşut yoksunluk-yoksulluk, iklim krizi, güvenli
su ve gıdaya erişim gibi sosyo-mekânsal ve ekolojik temelli sorunlara yönelik
çözüm arayışları olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim Birleşmiş Milletler
“2022 Yeni Kentsel Gündem” kapsamında; “eşitsizliklerin azaltılması”, “refa-
hın arttırılması”, “iklim ve doğa önceliği”, “dirençlilik” konularına yapılan de-
ğinmeler, “kentsel geleceğin” önceliklerine işaret olarak sayılabilir (UN-Habi-
tat, 2022). Bu önceliklerin kentleşme sürecindeki yansımalarını ise kentsel ayak
izinin sınırlandırılmasını ve yeşil alan kullanımlarının etkin kılınmasını esas alan
ekolojik ve kompakt kent önerileri gibi sürdürülebilir kentleşme stratejileri ile
somutlaştırmak mümkündür (Frey 1999). Şüphesiz, sürdürülebilir kentleşme
stratejilerinin temel hedefinin, kentlerin sosyo-mekânsal yönden küçültülmesi
ve doğa ile barışık kılınmasına odaklandığı söylenebilir (Kallis vd., 2015; 1-18;
Florentin, 2018: 16-19; Rose, 2019: 239-262; Khmara ve Kronenberg, 2023:
304-321). Dolayısıyla kentlerin kendine yeterli, kolay erişilebilir, yaşam kalitesi
yüksek, yaşanabilir, güvenli ve dirençli sosyo-mekânsal üniteler olarak gelişti-
rilebilmesi için “nüfus-hizmet-mekân dengesini” esas alan optimizasyon gös-
tergelerinin belirlenmesinin önemli ve gerekli olduğu değerlendirilmektedir.
Bu araştırmanın amacı, kuramsal arka plana dayalı olarak optimum kent bü-
yüklüğü göstergelerinin saptanarak Türkiye için optimum kent büyüklüğünün
tanımlanmasına yönelik veri setinin oluşturulmasıdır. Daha geniş bir ifadeyle
doğa ile barışık, yaşanabilir, erişilebilir ve yönetilebilir kentler oluşturulmasına
yönelik tartışmalar eşliğinde Türkiye kentlerinin kendine özgü dinamiklerini esas
alan optimum kent büyüklüğüne ilişkin göstergeler setinin kurgulanmasıdır.
Araştırmanın yöntem izlencesi dört aşamadan oluşmaktadır: Birinci aşamada
akademik ve bilimsel araştırma kaynaklarından oluşan güncel literatür bilgisi eş-
liğinde optimum kent kavramının kavramsal ve kuramsal arka planı irdelenerek
optimum kent tartışmaları değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler, optimum kent
kavramının sosyo-mekânsal içeriğinin anlaşılabilmesi ve bileşenlerinin tespiti bakı-
mından önemli görülmektedir. İkinci aşamada Köy Kanunu, Belediye Kanunu, Bü-
yükşehir Belediye Kanunu, İl Özel İdaresi Kanunu gibi ulusal mevzuat düzenlemele-
ri ile kurumsal raporlarda ortaya konan kent kavramsallaştırmaları sosyo-mekânsal
standartlar ve tanımlamalar açısından sorgulanmıştır. Üçüncü aşamada kuramsal
ve kavramsal bilgi birikimi ile yasal-hukuksal düzenlemelere ilişkin tespitler kap-
samında optimum kentin “önem ve gerekliliği” ile “kapsam ve içeriği” tartışılarak
optimum kente ilişkin temel kaynak niteliğindeki “göstergeler seti” oluşturulmuş-
tur. Dördüncü aşamada ise Türkiye kentlerinin optimizasyonuna yönelik gereklilik
matrisi ve önceliklendirme matrisi oluşturularak kavramsal öneriler, literatür öneri-
leri ile mevzuat önerilerinden oluşan öneriler seti tartışmaya açılmıştır.

34 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi