Page 319 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Sayı 3

Orhan Topal

Elektrikli otobüslerin tedariki için gerçekleştirilecek ihalelerde, bu çalışmada
yer verilen farklı iş modelleri baz alınarak, operasyonel işletme ve bakım
maliyetleri, toplam sahip olma maliyeti, birim enerji tüketimi (km başına/yolcu
başına), emisyon değeri (kuyudan tekere veya depodan tekere), toplam sistem
verimliliği, kalite, teslimat süresi, garanti koşulları vb. teknik değerlendirme
kriterleri ile sözleşme süresi gibi hususların baz alındığı, ihaleye gerçekleştiren
tedarik makamları tarafından fiyat dışı unsurlar da değerlendirilmektedir.
Baz alınan işbu fiyat dışı unsurlara esas performans göstergeleri ihaleyi
gerçekleştiren makamlarca teknik şartnamelerde yer verilebilir.
Bu makaleye esas temel kuram, toplu ulaşım işletmeleri için geleneksel
otobüs alım ihalelerinden farklı olarak; elektromobilite ana teması uyarınca, araç
sahiplik kavramının gözden geçirilmesi ve kilometre başına birim maliyetlerin
baz alındığı yaklaşımlara odaklanılmasının gerektiğidir. Bu minvalde ihale
makamları tarafından elektrikli otobüsler özelinde toplam sahip olma maliyeti
kavramı mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Ortaya konulacak yenilikçi
otobüs tedarik yöntemleri için hem toplu ulaşım işletmesine ait verilerin
hem de öngörülen elektrikli otobüse dair performans parametrelerinin
etkin bir şekilde değerlendirilmesini gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca
elektrikli otobüsleri esas alan yenilikçi ihale yaklaşımlarına dair göz önünde
bulundurulması gereken diğer önemli husus da şüphesiz elektrikli otobüs
konseptlerine esas şarj sistem ve ihtiyaç duyulacak enerji altyapısı unsurlarıdır.
Türkiye’deki mevcut kamu toplu ulaşım sistemlerinde gerçekleştirilen ihalelerde
otobüslerin alım maliyeti, söz konusu otobüslerle yıllara sari yürütülecek işletme
maliyetlerinden daha fazla göz önünde bulundurulmaktadır. Öyle ki 1 adet içten
yanmalı motorlu (dizel) otobüsün yakıt ve bakım & onarım maliyetlerinin dahil
edildiği yıllık toplam işletme maliyeti, ilk satın alma maliyetinin yaklaşık %29,8’ine
karşılık geldiği belirtilmektedir (Topal ve Nakir, 2018). Elektrikli otobüslere özel
işletme maliyetleri arasında da enerji tüketimi, yüksek gerilim tahrik bataryalarının
yenilenmesi (belirli ömür döngüsü sonrası), otobüslerin ve şarj istasyonlarının
bakım & onarım maliyetleri (yedek parça ve işçilik) gelmektedir. Ayrıca %100
sıfır emisyon konseptine esas sürdürülebilir ulaşım yaklaşımlarının esas alındığı
ihalelerde, mutlaka elektrikli otobüsler için kuyudan tekere verimlilik kavramı
dikkate alınmalı, kurulacak şarj istasyonları için yenilenebilir enerji sistemleri ile
entegre yapılarla anahtar teslim çözüm sunulmalıdır.
Son olarak çalışmaya esas elektrikli otobüslerin tedariki için yapılacak
ihalelerde benimsenecek toplam sahip olma maliyeti yaklaşımı uyarınca
otobüslerin kullanım ömürlerinin tamamlanması ile hurdaya ayırma /geri
dönüşüme tabi tutulması konularına da dikkat çekilmek istenmektedir.
Özellikle yüksek gerilim tahrik bataryaları için Türkiye toplu ulaşım sistemi göz
önünde bulundurulduğunda, otobüslerin ortalama kullanım ömrü boyunca en

304 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi