Page 150 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Özel Sayı

DİNAMİK EROZYON MODELİ VE İZLEME
SİSTEMİ (DEMİS) İLE ULUSAL ÖLÇEKTE

ARAZİ KULLANIM TÜRÜNE GÖRE EROZYON
İSTATİSTİKLERİNİN BELİRLENMESİ

İskender DEMİRTAŞ, Günay ERPUL

ÖZ
Toprak erozyonu tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de önemli çevresel bir
problemdir. Hızlı bir şekilde erozyon değerlendirmesi ve politikalar geliştirmek için
Dinamik Erozyon Modeli ve İzleme Sistemi (DEMİS) destekleyici bir planlama aracı
haline gelmiştir, buna göre RUSLE teknolojisine dayalı olarak 25 nehir havzasında
erozyonu izlemek için kurulmuş ve teknik olarak UA ve CBS ile güçlendirilmiştir. DEMİS,
sadece tüm nehir havzaları için değil, aynı zamanda Türkiye'nin tüm illeri için farklı arazi
kullanım türlerini de dikkate alarak erozyon istatistik sonuçlarını başarıyla oluşturmuştur.
Ayrıca DEMİS tarafından üretilen istatistiksel sonuçlar, toprak erozyonu ile mücadele
için mikro havza ölçeğinde detaylı eylem planlarının kolaylıkla uygulanabileceği,
erozyon şiddet dağılım haritalarını ortaya koymaktadır. DEMİS tarafından üretilen
istatistiki sonuçlar ve tahminlere dayalı olarak hesaplanan toprak kaybı miktarı
ülkemizde yaklaşık olarak 642 milyon t ha-1 y-1’dır. Ülkemizdeki su erozyonu miktarı
şiddet sınıfları açısından değerlendirildiğinde %79,4 ‘ünde çok düşük veya düşük
şiddette erozyonun etkisi altında olduğu hesaplanmış, diğer taraftan toplam alanın
%20,6’sının ise orta, şiddetli ve çok şiddetli erozyona maruz kaldığı belirlenmiştir.
Şiddetli ve çok şiddetli erozyon miktarı arazi kullanım türüne göre kıyaslandığında ise
tarım ve mera alanlarında şiddetli erozyonun meydana geldiği tespit edilmiştir. Model
parametrelerinin yer değiştiren toprak miktarı üzerindeki etkinlikleri karşılaştırıldığında,
eğim uzunluğu ve dikliğinin yüzeysel akış ve erozyon süreçleri üzerindeki birleşik
etkisini temsil eden LS %47,55, değeriyle rasyonel verimlilikte öne çıkmıştır, C, R ve K
sırasıyla %34,82, %14,26 ve %3,36 şeklinde sıralanmıştır. Havza ölçeğinde birim alanda
en fazla sediment taşınımı ise 26 t ha⁻¹yıl⁻¹ ile Çoruh Havzasında meydana gelirken,
en az erozyon ise 4,2 t ha⁻¹yıl⁻¹ ile Sakarya havzasında gerçekleşmiştir. Havza bazında
taşınan toprak miktarları değerlendirildiğinde sırasıyla en fazla taşınım, 160 milyon
ton ile Dicle-Fıratta olurken en düşük sediment taşınımı ise, 3,6 milyon ton ile Burdur
Havzasında meydana gelmiştir.
Anahtar Kelimeler: DEMİS, RUSLE, CBS, Toprak Erozyonu, Arazi Kullanımı.

149
Özel Sayı / 2024