Page 115 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Sayı 4

Cenk Alhan-Mert Hacıemiroğlu

En çok kullanılan sismik izolatör tipleri kauçuk (elastomer) ve eğri yüzeyli
sürtünmeli izolatörlerdir. Kauçuk ve ince çelik plaka katmanlarından oluşan
kauçuk izolatörler üç ana tipte karşımıza çıkmaktadır: Doğal Kauçuk İzolatörler
%2-%4 mertebesinde sönüm sağlarken Kurşun Çekirdekli Kauçuk İzolatörler
merkezine yerleştirilen ve izolatör çapının yaklaşık 1/3’ü ile 1/6’sı arasında
değişen bir çapa sahip olan kurşun çekirdek sayesinde %30’a varan sönüm
sağlayabilmektedir. Sağlanan sönüm miktarı, kurşunun çapı ve dinamik akma
dayanımının yanı sıra yatay deplasman seviyesine bağlı olarak değişmektedir.
Son olarak, Yüksek Sönümlü Kauçuk İzolatörlerde kurşun çekirdek bulunmaz;
eklenen reçine, vb. maddeler sayesinde %12 civarı sönüm sağlanabilir
(Whittaker vd. 2018). Çevresel etkilere dayanıklı malzemeden üretilen,
geometrik özellikleri, yerçekimi ivmesini ve sarkaç hareketini kullanarak sismik
izolasyon sağlayan Eğri Yüzeyli Sürtünmeli (Sürtünmeli Sarkaç) İzolatör tipi
(Şekil 1) Zayas vd. (1990) tarafından geliştirilmiş ve yapılan deneylerle bu
izolatörlerin başarısı ortaya konmuştur. Fay hattına çok yakın bölgelerde ortaya
çıkan büyük izolatör yerdeğiştirme taleplerini makul sınırlara çekebilmek için
bazen izolasyon sisteminde ek sönümleyici kullanma ihtiyacı doğmaktadır. Bu
tür durumlarda sönüm oranı %30’ların çok üzerine çıkabilmektedir.

Şekil 1. Sismik izolasyon sisteminde ek sönümleyici kullanılması
(Fotoğraf: Maurer Söhne)

Sismik izolasyon konsepti 100 yıldan daha uzun bir süre önce ortaya çıkmış
olmakla birlikte önemli araştırma çalışmaları 1970’lere uzanmaktadır: Kauçuk
izolatörlerin yapıların depreme karşı korunmasındaki uygunluğunu belirlemek
amacıyla Eidinger ve Kelly (1978) tarafından gerçekleştirilen ve tam ölçekli
sismik izolasyonlu yapıların kullanıldığı deneyde inceleme konusu yapıların
1940 El Centro, 1950 Taft, 1966 Parkfield ve 1971 Pacoima Dam deprem
kayıtları altındaki davranışları, kauçuk izolatörlerin büyük deformasyon
altındaki kararlılıkları ve izolasyon sistemine büyük sönüm eklemenin etkileri

100 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi