Page 109 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Sayı 3

Mustafa Yücel, Evrim Kalkan Tezcan, vd.

Müsilaj ve Sonrası Genel Değerlendirme: Marmara Dijital İkizi ile Yeni bir
Karar Destek Sistemine Doğru

Marmara Denizi, özellikle 1980’li yılların başından beri Marmara Bölgesi havzası
kıyısal alanda yoğunlaşan hızlı kentleşme ve artan endüstriyel faaliyetlerin
ürettiği atık suların doğrudan etkisi altında kalmaktadır. Alt tabaka oksijence
zengin Akdeniz suyu ile beslense de, yüzey ve dip tabakası arasındaki güçlü
yoğunluk farkı sonucu oluşan keskin haloklin, yüzeyden alt tabakaya oksijen
girişini özellikle ilkbahar-sonbahar dönemlerinde sınırlamaktadır.
Marmara Denizi’nde müsilaj patlaması, ardından müsilaj artıklarının bozunması
ve ortamdan ayrılma süreçleri bu denizin dinamiklerinde mevsimsel değişimlerin
ötesinde bir değişim yaratmış gibi görünmektedir. Müsilaj Haziran-Temmuz
2021’de Marmara Denizi’nde yüzeyden haloklin tabakasının üstüne kadar (0-
25m) oşinografik çalışmalarla tespit edilmiştir. Eylül 2021 ve Mart 2022’de yapılan
çalışmalarda ise denizde müsilaja rastlanmamıştır. Müsilajın batı yönlü Karadeniz
kökenli akıntı ile Çanakkale Boğazı’ndan çıkış yaptığı ve ara tabakada kalan
kısmının ise bakteriler tarafından ayrıştırılarak parçalandığı düşünülmektedir.
Müsilaj varlığında bir aylık süreçte ekosistem farklılıklar göstermiş, plankton türleri
baskınlıkları değişmiş ve bu süreçte su kolonunda belirgin oksijen azalmaları
gözlemlenmiştir. Marmara Denizi dip sularında oksijen tükenmek üzeredir.
Laboratuvar ve saha ölçümleriyle, müsilaj varlığında oksijenin diğer zamanlara
göre daha hızlı tüketildiği, ayrıca Marmara Denizi yüzey tabakasında Karadeniz’e
kıyasla daha fazla tüketim olduğu ve bunların sebebinin ise müsilaj gibi
organik maddelerin Marmara Denizi’nde daha fazla olmasından kaynaklandığı
söylenebilir. MARMOD Faz II Projesi 2022’deki çalışmaları tamamlandığında bu
mevsimsel dinamik daha net ortaya konabilecektir.
MARMOD Faz 2 Projesi kapsamında yapılan mevsimsel seferler ve
geliştirilecek Dijital İkiz ve 3-boyutlu hidrodinamik-biyojeokimyasal model
ile Marmara Denizi sağlığını etkileyen kısa dönemli dinamikler daha iyi
çözümlenebilecektir. Ancak bu çalışmalar olgunlaştıktan sonra yeni bir müsilaj
oluşumu ya da Marmara Denizi’ni etkileyebilecek yeni riskler ile ilgili bilimsel
bazlı cevapları bulmak mümkün olabilecektir. Marmara Denizi’nde müsilaj
oluşumunun nedeni, etkileri, oluşumunu tetikleyen faktörlerin ne olduğu ve
önlenmesine yönelik öneriler ayrıntılı olarak çalışılmaya devam edilmektedir.
Dijital ikizler, doğal sistemlerin sayısal bir kopyasını barındırmaktan da öte
doğa-iklim-insan etkileşimini de içerecek şekilde süreçleri ve senaryoları da
içermekte, kullanıcılara salt bir modelden öte sistemin dinamiklerini ilk elden
deneyimleme kavramını içermektedir (Şekil 6). MARMOD -FAZ II kapsamında
2021’de görülen müsilaj sonrasında Marmara Denizi için fiziksel, biyojeokimyasal
ve ekosistem modüllerini içeren 3-boyutlu bir model geliştirilmiştir. Fiziksel
oşinografik model ve TURSEM’in (Türk Denizleri için geliştirilen ekolojik

94 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi