Page 341 - Çevre Şehir ve İklim Dergisi - Sayı 4

Süleyman Toy - Zeynep Eren

1. Giriş

İklim, birbirini etkileyen farklı bileşenlerden oluşan karmaşık bir sistemi
ve bu sistemdeki değişimlerin istatistiksel seyrini ifade etmektedir (Türkeş
2010; IPCC 2018). Bu sistem içerisinde atmosferin fiziksel ve kimyasal
özellikleri, geniş su yüzeyleri (hidrosfer; su küre), buzullar ve uzun süreli kar
örtüsü (kriyosfer), kara yüzeyleri ve canlılar (biyosfer) temel bileşenlerdir. İklim
sistemi çeşitli dışsal zorlama mekanizmalarına maruz kalarak etkilenmekte
ve değişime zorlanmaktadır. Bu zorlama mekanizması içerisinde en önemli
faktörler güneşin etken olduğu ışınımsal zorlama (radiative forcing) ve kara
yüzeylerinin değişken özellikleridir (IPCC 2018; Türkeş 2020). Bunun yanında,
sistem bileşenlerinin etkileşiminden meydana gelen pek çok fiziksel, kimyasal
ve biyolojik olay da dışsal zorlama mekanizması içerisinde yer almaktadır. İklim
sistemine doğrudan etki eden insan faaliyetleri de dışsal bir zorlama olarak
değerlendirilmektedir (IPCC 2018). Kentleşme iklim değişikliğine neden olan
önemli insan faaliyetleri arasında yer almaktadır (Şekil 1).

Şekil 1. İklim sistemi, dışsal zorlamalar ve kentleşmenin yeri
(IPCC 2018’e dayanarak hazırlanmıştır)
Kentlerde insan kaynaklı etkiler nedeniyle;
• Güneş radyasyonunun daha fazla tutularak ısıya dönüştürüldüğü
(sanayi, evsel ve trafik kaynaklı sera gazı ve aerosol üretimi nedeniyle),
• Yatay hava hareketleri engellenerek hava ile yüzeyler arası ısı değişiminin
ve soğumanın azaldığı (binaların ve yüzey pürüzlülüğünün etkisi),
• İlave ısı üretilerek kent ortamına salındığı (sanayi, evsel ısınma- soğutma
ve motorlu taşıt trafiği nedeniyle yanma kaynaklı ısı salımı)

326 Çevre, Şehir ve İklim Dergisi