Page 99 - Çevre, İnsan ve Şehir Dergisi - Sayı 9-10

Osmanl ehirlerinde ve
stanbulunda belirli dinî
ve etnik gruplar belirli
bir mahallede oturmay
tercih edebiliyorlard
ve fakat tanabilme
esneklikleri de vard.

Birbirlerinin dillerini ve âdetlerini de
örenirler. Mesela stanbul tarihi de
yazan Ermeni tarihçi Eremya Çele-
binin 1656 ylnda Bugün Türkçe
Elifbeyi bitirdim ve Hazreti sann
inayetine snarak Ammeye bala-
dm demesi, bunun çok güzel bir ör-
neidir. Benzeri ekilde ayn dönem-
de yaayan Müslüman Evliya Çelebi
de 10 ciltlik Seyahatnamesinde bize
tüm Osmanl corafyasnn dillerini,
kültürlerini hiç yabanclk çekmeden
anlatr, örnekler verir. stanbulda ya
da Osmanl ehirlerinin yemek kültü-
ründe bugün bile görülen çeitliliin
bu tarihsel mirasn sonucu olduunu
kim inkâr edebilir!

Osmanl ehirlerini pek çok açdan
Avrupa ehirleri ile mukayese etmek
mümkünken, dinî-etnik çeitlilik ve
birlikte var olma tecrübesi açsndan
böyle bir mukayese yapmak neredey-
se imkânszdr. O zaman bu noktada
öyle bir soru akla gelmektedir. Peki,
böyle bir kozmopolit/çok kültürlü ya-
pnn kayna nedir? Fiilî bir durum
mudur, yoksa yazl bir kanuna m da-
sinde iskâna mecbur edildiini gör- gündelik yaam ve yeme-içmeye ka- yanmaktadr?
mekteyiz. Bizans ve Osmanl dönemi dar çok farkl alanlarda benzeri tavr Bu sorularn cevab yukarda bahse-
stanbulundaki nüfus kompozisyonu al özellikleri gösterirler. Müslü- dilen fetih srasndaki hukukta, son-
ve yerleim biçimlerindeki farkl tu- manlklar ile birlikte sahip olduklar rasnda yaplan tahrir uygulamalar
tum allarn benzerini Granadann zengin çeitlilik en bariz bir ekilde ile ulalmaya çallan süreklilikler-
Endülüs ve spanyol dönemlerindeki göze çarpmaktadr. de ve slam hukukuna dayal kadlar-
tarihini inceleyerek de fark edebiliriz. ca temin ve takip edilen zimmi huku-
Örnein mimari olarak, bu ehirler-
Dinî ve etnik çeitlilik ile tercihe ve de tüm dinlerin ibadethanelerini bu- kunda aranmaldr.
esneklie dayal yerleim biçimi Os- labilirsiniz. Tüm kültürlerin kendine Sonnotlar
manllarn Anadolu ve Balkan e- mahsus, ahap, ta, avlulu, sral 1 Bkz. Halil nalck Fatih, Fetih ve stan-
hirlerinin pek çounda vardr. Onun mimari tercihlerine rastlayabilirsiniz. bulun Yeniden nas, Dünya Kenti s-
için de özellikle Osmanllarn ekil- Ermeni bir ustann, Müslümanlarn tanbul stanbul World City.
lendirdii Bursa, Edirne, Selanik, kulland bir eseri ina ettiini göre- (Affe Batur ed. stanbul: Tarih Vakf Yurt
Saraybosna, Üsküp, Sofya, kod- bilirsiniz. Çarda, bedestende her- Yaynlar, 1996), pp. 22-37.
2
ra, Belgrad ehirleri pek çok açdan kesin dükkân olabilir, meslekî lonca- 2 Pekçok örnei arasnda Süleymaniye
Camiinin inaat süreci bu açdan ma-
birbirlerine benzemektedir. Nüfus larda birlikte çallabilir. Tüm dinî ve nidardr. Bkz. Ömer Lütf Barkan, Süley-
çeitlilii bir yana, bu çok kültürlülü- etnik unsurlar kad mahkemelerine maniye Cami ve mareti naat (1550-
ünün sonucu olarak mimari, ticaret, gelip aralarndaki davalar görebilir. 1557) I-II, Ankara, 1972-79.

ARALIK 2015 | ÇEVRE, NSAN ve EHR | 97