Page 95 - Çevre, İnsan ve Şehir Dergisi - Sayı 9-10

1. Osmanl ehir Kurma lke ve
Uygulamalar: enlendirme
Osmanllarn, ehirleri fethettikten
sonra bu ehirlerde yaptklar imar
faaliyetlerini XV. yüzyln çada kay-
naklarndan örnein Akpaazade ya
da Neri tarihinden takip edebilmek-
teyiz. Padiahlar esas alarak Os-
manl tarihini anlatan bu kaynaklar,
her bir padiahn tarihini anlatrken
onlarn ehirlere yaptklar katklar
ve yatrmlar da tek tek zikretmiler
ve hayr dualarda bulunmulardr.
ehirlerin imar sürecini ifade et-
mek için bu kaynaklarda kullanlan
bir terim, Osmanllarn ehir kurma
pratiini adlandrmak için çok uygun
gözükmektedir: enlendirme. ehir-
lerin imar, abad edilmesi, nüfuslan-
drlmas, huzur ve güvenliin temini
ve iaesinin temini gibi ehircilik ve
ehirleme faaliyetlerinin tümünü
birden ifade etmek için kullanlan
enlendirme kelimesini biz de bu-
rada kullanmay tercih ettik.
Osmanl siyasî yap ve kültürü, içinde bulunduu
1.1 ehirler ve Fetih toplumsal âdet ve geleneklere ar duyarl
En bata ifade etmek gerekir ki Os- idi ve fethettii toplumlarn maddi ve kültürel
manl siyasî yap ve kültürü, içinde
bulunduu toplumsal âdet ve gele- zenginliklerden kendisi de payn alyordu. Fakat
neklere ar duyarl idi ve fethettii geleneklerin ötesinde dikkate ald güçlü bir slam
toplumlarn maddi ve kültürel zen- hukuku ve Türk-slam devlet gelenei yani fili
ginliklerden kendisi de payn alyor-
du. Fakat geleneklerin ötesinde dik- uygulama vard.
kate ald güçlü bir slam hukuku Dier taraftan eer bir ehrin fethi esir edilmi ve mallarna el konul-
ve Türk-slam devlet gelenei yani sulh ile deil de savala/zorla oldu musa da, teori ile pratik ya da norm
fili uygulama vard. Bu hukuk ve ise, fetihten sonra o ehrin ahali- ile uygulamada uygulamann önemi-
gelenek bir ehrin fethi aamasnda sinin esir alnmas ve mallarna el ni bizi gösterircesine, Fatih Sultan
balard. Eer ehir sulh/bar ile konulmas kanunî hak idi. Nitekim Mehmet hürriyetlerini ve mallarn
fethedilirse, slam hukukuna ve Os- stanbulun fethi böyle olmutur. Ga- Rumlara iade etmi, ibadethaneleri-
manl uygulamasna göre ehir hal- lata bölgesi ise sulh ile alnd için nin sadece bir ksmn camiye çevir-
knn canna ve malna dokunulmaz onlara dokunulmamtr. stanbulun mekle yetinmitir. Böylece çok sayda
idi; Bursann, Edirnenin fethinde
olduu gibi. Eski gayrimüslim ehir Rum halk esir edilmi, evlerine, fe- Rum dier gayri Müslimlerle birlikte
ahalisinin güvenle ehirde yaama- tihle birlikte gelen ya da göç eden in- stanbulda yaamaya devam edebil-
s için tek art devlete itaatini ciz- sanlar yerlemitir. Tüm ibadethane- mitir. Nitekim 20. yüzyla kadar da
ye vergisi vererek kabul etmesiydi. lerin camiye çevrilmesi de hukuken Rumlar, Müslümanlardan sonra s-
Fethedilen ehrin halk kendi mülk- mümkün hale gelmitir. üphesiz tanbulda en fazla nüfusa sahip (%20
lerinde oturmaya devam eder, fetih bu durum, esir olan halkn fdyesini civar) unsur olmutur.
sonras gelen göçmenler ise yeni ödeyerek hürriyetini kazanmasna ve
mahalleler kurarak ehrin imarna ehirde oturmaya devam etmesine 1.2 ehir Tahrirleri ve
giriirlerdi. Zamanla, insanlar aras mani deildir. Ya da göçle gelen gay- Kanunnameleri
mülk alverii ile ya da gelen göç- rimüslimlerin ehirde farkl muame- Güven ortam ile fethin ilk aamas
menlerin zaten kark unsurlar ih- le görmesine de yol açmamaktadr. temin edildiinde ikinci aama olarak
tiva etmesi ile heterojen mahalleler stanbul örneine devam edersek, yerel âdetlerin ve demografk bilgilerin
ve ehir teekkül ederdi. her ne kadar fetihle birlikte Rumlar örenilmesine ve buna göre kurallarn

ARALIK 2015 | ÇEVRE, NSAN ve EHR | 93