Page 97 - Çevre, İnsan ve Şehir Dergisi - Sayı 9-10

ehrin devlet nezdindeki temsilcisi rülmesine yönelik bir adm olarak ehirde yaamaya balayan nüfus
idi. eriyye Sicilleri olarak bildii- deerlendirilmelidir. Özellikle XIX. Anadoludan Balkanlara birçok farkl
miz kadlarn tuttuu ve yirmi binden Yüzyl sömürgecilik dönemindeki e- bölgeden-kültürden gelmiti. Sonra-
fazlasnn yani milyonlarca davann hirleme politikalarna bakldnda ki yllarda artarak devam eden göç
elimizde olduu defterler onlarn Os- bir fark çok açk gözükür. Birçok sö- dalgas ile Anadolu ve Balkan coraf-
manl ehirlerinde çok yönlü ilevle- mürge ehrinde mevcut meskûn ma- yasnn, her köesinden Müslüman
rini bize göstermektedir. Elbette, ka- haller ve mimari olduu gibi braklp gruplar stanbulda yaamaya bala-
dlar ehri tüm ilerinin tek idarecisi sömürgeci devletlerle yeni meskûn dlar. Ksacas, fethin yüzüncü ylnda
deildi. Suba ve benzeri statüdeki alanlar ve mimari tarzlar oluturul- stanbul, bata slamn olmak üzere
görevliler asayii, eminler mali ileri, mutur. Onun için de eski Rabat, yeni Ortodoks Hristiyanln, Yahudilerin,
kethüdalar esnaf örgütlerini, imam- Rabat; eski Kahire yeni Kahire ya da Ermenilerin kutsal emanetlerine ve
lar yani dini görevliler mahalleleri yepyeni Yeni Delhi, Kalküta gibi ehir- dünyadaki en büyük nüfuslarna sa-
ve cemaatleri, mütevelliler vakfar ler ortaya çkm bir anlamda yerel hip dünyann en büyük ve en zengin
sevk ve idare ederlerdi. unsurlar ölüme terkedilmitir. Oysa ehirlerinden biri oldu. 1
Osmanl ehirlerinde hem fetih önce-
ehirlerin Osmanllatrlmas süre- Yukarda aktardmz stanbula
cinin bu icrai faaliyetleri bizlere baz si var olan unsurlar ve mahaller ihya dair rakamlar bize unu söylüyor.
ilkeleri ortaya çkarma frsat ver- edilmi hem de külliyeler yoluyla bu Hem dinî açdan Müslüman, Hris-
ehirler büyütülmütür. Osmanllarn
mektedir. Bunlar ksaca süreklilik, yeni ehirler kurmak yerine var olan tiyan, Yahudi nüfus hem de etnik ve
çok kültürlülük ve yerinden yönetim ehirleri (Bursa, Edirne, Sarayova, kültürel olarak Türk, Arnavut, Arap,
olarak günümüz diline çevrilebilir Bonak, Kürt, Rum, Ermeni, Ro-
diye düünüyoruz. Üsküp, Kütahya, Kastamonu...) bü- man, Latin ve Frenk gibi çok çeitli
yütmeyi tercih etmeleri bu çerçevede unsurlar Osmanl stanbulunda bir-
2. Tevarüs: Osmanl ehirlerinde örnekler olarak deerlendirilmelidir. likte var olmulardr. 1900lü yllara
Süreklilik 2.1 ehir ve Kimlik: Çok kültürlülük kadar da dinî olarak Müslüman ve
Burada süreklilikten kast çok yönlü- ve Bir arada Var olma dier dinler arasndaki oran %60a
dür. Birincisi, ilkesel olarak Osman- %40 ya da %50ye %50 gibi bir oranla
llarn içerisinden çktklar slam Fethi takip eden ilk yllarda stan- sürmütür. Ancak 1900lü yllara te-
ve Türki ilke ve adetleri kendi idari bulda muhtemelen 50 binin çok al- kabül eden Kafkas ve Balkan Müslü-
tnda bir nüfus vard. Ksa zaman
süreçlerinde devam ettirmeleridir. içerisinde, kabaca 50 yl sonra bu nü- manlarnn Anadoluya doru zorunlu
Fetih yöntemleri, yaplan tahrirler fus 100 bine ulat. Biraz daha sonra göçleri ve neredeyse tek etnik gruba
ve idari icraatlar bu sürekliliin un- dayal yeni ulus devlet sürecinde s-
surlar olarak görülmelidir. kincisi yani Kanuni Sultan Süleyman devri- tanbul homojenlemi ve yeknesak
ise fethedilen ehirlerin varolan örf ne isabet eden bir asr içerisinde ise bir kimlik ve kültüre büründürülmeye
yaklak 300 bin kiiyi içerisinde ba-
ve adetlerine yönelik hassasiyet ve rndran bir ehir vücuda geldi. Paris çallmtr.
bunlarla Osmanl sistemini adapte ve Londra gibi ehirlerin bile 100 bin Peki, Osmanl ehirlerinin bu çok
etme uras ile ortaya çkan sürek- civarndaki nüfusu düünülürse, bu dinli ve rkl yaps, insanlarn ehir-
lilik unsurudur. Özellikle sancak ka-
nunnamelerinde tam da yaplmak is- corafyann en büyük ehrine dönü- lerde bir arada ahenkle yaad ve
tü. Fetih sonrasnda önemli miktar- kültürel anlamda birbirileriyle etkile-
tenen bu olarak yorumlanabilir. Zira da Rum nüfus stanbulda yaamaya im içerisinde olduklar anlamna m
Balkan ehirleri için Bizans, Macar devam etti. Hatta Ortodoks Patrikha- gelmektedir? Elbette, böyle bir çeit-
ve feodal örferinin ve Anadolu ehir- nesine Fatih tarafndan atanan yeni liliin bir ehirde yaamas birlikte
leri için Kaytbay Kanunundan dier
beylik kanunlarna kadar ki adetle- patrik ile Hristiyanln da merkezi var olmak için birinci arttr, ama ye-
rin tespit edilip Osmanl sistemi ile olmay sürdürdü. Galata tarafnda ter art deildir. Bizans stanbulun-
ise Latin ve Frenk nüfus zaten mev- dan bahsederken de bu kadar çeitli
bunlarn örtütürülmeye çallmas cut idi. 1490lardan sonra stanbul, olmasa da baz etnik-dinî unsurlarn
gündelik hayattaki sürekliliklerin te- spanyadan kovulan Yahudi gruplara ehirde var olduklarn belirttik. Mo-
mini açsndan son derece kymetli kaplarn açt. Ayn yllarda ve sonra- dern öncesi baz Avrupa ehirlerinde
uygulamalardr.
snda önemli miktarda Ermeni nüfus de azda olsa bir nüfus çeitliliini
Üçüncü olarak ise ehrin mimari un- stanbula yerleti. Kafkaslardan ve görmek mümkün. O zaman sordu-
surlarnn ve ina edilmi alanlarnn Balkanlardan gelen çok çeitli etnik umuz sorunun cevab, bu çok çeitli
yaklp yklmas yerine olabildiince ve dinî grup ile Roman nüfus da bu insan gruplarnn ehir içindeki yer-
tamir ve tadil edilerek kullanlmas- süre zarfnda stanbullu oldu. Müs- leim biçimlerinde ve aralarndaki
na yönelik bir uygulama de var olan lüman nüfus da üphesiz yeknesak iletiimi/etkileimi artracak kanalla-
ehrin teknik, estetik ve yaanabi- deildi stanbuld1. 1453 ylndaki rn olup olmamasnda düümleniyor.
lir alanlarla ilgili birikiminin sürdü- fetihten sonra asker olarak gelip Osmanl ehirleri dndaki hiçbir Av-

ARALIK 2015 | ÇEVRE, NSAN ve EHR | 95